در سال‌های اخیر، صحبت در مورد خودروهای برقی یا EV (مخفف Electric Vehicle) بیش از پیش به گوش می‌رسد. اما خودروی برقی دقیقا چیست و چرا اینقدر اهمیت پیدا کرده است؟ این راهنما به زبان ساده، هر آنچه که یک فرد تازه‌کار در ایران برای آشنایی با این فناوری نوین نیاز دارد را توضیح می‌دهد.

خودروی برقی (EV) چیست؟ تعریف ساده و تفاوت کلیدی

به بیان ساده، خودروی برقی وسیله نقلیه‌ای است که به جای استفاده از موتور احتراق داخلی (مانند موتورهای بنزینی یا دیزلی)، از یک یا چند موتور الکتریکی برای حرکت استفاده می‌کند. انرژی مورد نیاز این موتورها از طریق بسته‌های باتری قابل شارژ تامین می‌شود که معمولا در کف خودرو قرار دارند. در واقع، خودروی برقی نوعی «خودروی الکتریکی» است که به طور خاص برای استفاده در جاده‌ها و بزرگراه‌ها طراحی شده است.

تفاوت اصلی و بنیادین خودروی برقی با خودروهای سنتی، در منبع انرژی و سیستم تولید نیروی محرکه آن نهفته است. در خودروهای بنزینی، انرژی از سوزاندن سوخت فسیلی در موتور احتراق داخلی به دست می‌آید، اما در خودروهای برقی، انرژی الکتریکی ذخیره شده در باتری‌ها، موتور الکتریکی را به حرکت در می‌آورد. به همین دلیل، خودروهای برقی فاقد اجزای معمول سیستم سوخت‌رسانی مانند باک بنزین، پمپ بنزین، لوله‌های سوخت و سیستم اگزوز هستند. این تغییر بنیادین، منجر به ویژگی‌ها و مزایای منحصر به فردی برای خودروهای برقی می‌شود.

چرا خودروهای برقی اهمیت پیدا کرده‌اند؟

افزایش توجه جهانی و محلی به خودروهای برقی دلایل متعددی دارد که ریشه در نگرانی‌های زیست‌محیطی، پیشرفت‌های فناورانه و مزایای اقتصادی دارد.

• مزایای زیست‌محیطی: یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت یافتن خودروهای برقی، سازگاری بیشتر آن‌ها با محیط زیست است. این خودروها به دلیل عدم استفاده از سوخت‌های فسیلی، هیچ‌گونه آلاینده‌ای از اگزوز خود خارج نمی‌کنند (کاملا صفر انتشار، بدون دود). این ویژگی به کاهش قابل توجه آلودگی هوا در شهرها، به ویژه شهرهای بزرگی مانند تهران که با معضل جدی آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کنند، کمک می‌کند. همچنین، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، خودروهای برقی را به گزینه‌ای پایدار و سبز برای آینده حمل و نقل تبدیل کرده است.
• پیشرفت فناوری: فناوری خودروهای برقی، به خصوص در زمینه باتری‌ها، در سال‌های اخیر پیشرفت چشمگیری داشته است. بهبود ظرفیت ذخیره‌سازی انرژی، افزایش برد پیمایش، کاهش زمان شارژ و افزایش راندمان کلی خودرو، از جمله این پیشرفت‌ها هستند.
• صرفه‌جویی در هزینه‌ها: در بسیاری از موارد، هزینه «سوخت» خودروهای برقی (یعنی هزینه برق مصرفی برای شارژ) کمتر از هزینه بنزین برای پیمودن مسافت مشابه است. علاوه بر این، به دلیل ساختار ساده‌تر موتور الکتریکی و تعداد کمتر قطعات متحرک نسبت به موتورهای احتراق داخلی، هزینه‌های نگهداری و تعمیرات خودروهای برقی نیز به طور بالقوه کمتر است.
• تجربه رانندگی متفاوت: خودروهای برقی به دلیل عملکرد موتور الکتریکی، تجربه رانندگی متفاوتی را ارائه می‌دهند. حرکت بسیار نرم و بی‌صدا و شتاب‌گیری سریع‌تر به دلیل دسترسی آنی به گشتاور موتور از ویژگی‌های بارز رانندگی با این خودروهاست.

در زمینه ایران، اهمیت خودروهای برقی فراتر از مزایای عمومی است. این فناوری پتانسیل کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، مقابله با بحران آلودگی هوا در کلان‌شهرها و همسویی با روندهای جهانی صنعت خودروسازی را دارد، هرچند که چالش‌های زیرساختی فعلی نیز قابل توجه هستند.

خودروهای برقی چگونه کار می‌کنند؟

درک نحوه عملکرد خودروهای برقی برای افراد تازه‌کار اهمیت دارد. اگرچه فناوری به کار رفته پیچیده به نظر می‌رسد، اما اصول کارکرد آن را می‌توان به زبان ساده توضیح داد.

اصول اولیه: جریان انرژی در خودروی برقی

قلب تپنده یک خودروی برقی، بسته باتری کششی (Traction Battery Pack) آن است؛ مجموعه‌ای بزرگ از باتری‌های قابل شارژ که انرژی الکتریکی را در خود ذخیره می‌کند. این باتری‌ها معمولا از نوع لیتیوم-یون هستند و ولتاژ بالایی دارند.

انرژی ذخیره شده در باتری به صورت جریان مستقیم (DC) است. اما موتورهای الکتریکی که چرخ‌ها را به حرکت در می‌آورند، معمولا با جریان متناوب (AC) کار می‌کنند. در اینجا نقش «الکترونیک قدرت» (Power Electronics) برجسته می‌شود. یکی از اجزای کلیدی الکترونیک قدرت، «اینورتر» (Inverter) است که جریان DC باتری را به جریان AC مورد نیاز موتور تبدیل می‌کند.

سپس، این انرژی الکتریکی تبدیل شده به «موتور کششی الکتریکی» (Electric Traction Motor) فرستاده می‌شود. موتور الکتریکی این انرژی را به انرژی مکانیکی تبدیل کرده و از طریق یک سیستم انتقال قدرت (معمولا یک گیربکس تک سرعته)، نیروی چرخشی لازم برای حرکت چرخ‌ها را فراهم می‌کند. ساختار کلی این سیستم به مراتب ساده‌تر از موتورهای احتراق داخلی با صدها قطعه متحرک است.

کنترل کل این فرآیند بر عهده «واحد کنترل الکترونیکی» یا «کنترلر» (Controller) است که بخشی از الکترونیک قدرت محسوب می‌شود. هنگامی که راننده پدال گاز را فشار می‌دهد، سیگنالی به کنترلر ارسال می‌شود. کنترلر بر اساس این سیگنال و سایر ورودی‌ها (مانند حالت رانندگی انتخاب شده)، میزان جریان انرژی از باتری به موتور را مدیریت کرده و در نتیجه سرعت و گشتاور خودرو را کنترل می‌کند.

اجزای کلیدی به زبان ساده

برای درک بهتر، اجزای اصلی یک خودروی برقی را مرور می‌کنیم:

• بسته باتری کششی (Traction Battery Pack): می‌توان آن را معادل باک بنزین در خودروهای سنتی دانست که انرژی لازم برای حرکت خودرو را ذخیره می‌کند. این بسته معمولا از تعداد زیادی سلول باتری منفرد تشکیل شده که در واحدهایی به نام «ماژول» دسته‌بندی می‌شوند و مجموع این ماژول‌ها، بسته باتری نهایی را می‌سازد. باتری‌های لیتیوم-یون به دلیل چگالی انرژی بالا و هزینه نسبتا پایین‌تر، رایج‌ترین نوع باتری در خودروهای برقی مدرن هستند. انواع قدیمی‌تر مانند باتری‌های سربی-اسیدی نیز وجود داشته‌اند. باتری یکی از سنگین‌ترین و گران‌ترین اجزای خودروی برقی است.
• موتور کششی الکتریکی (Electric Traction Motor): وظیفه اصلی تبدیل انرژی الکتریکی به انرژی مکانیکی برای چرخاندن چرخ‌ها را بر عهده دارد. بسته به طراحی خودرو، ممکن است یک یا چند موتور الکتریکی وجود داشته باشد که نوع انتقال قدرت (دیفرانسیل جلو، عقب یا تمام چرخ محرک) را تعیین می‌کند. این موتورها نسبت به موتورهای احتراق داخلی بسیار کارآمدتر هستند (انرژی کمتری به صورت گرما هدر می‌دهند) و نیاز به نگهداری کمتری دارند. انواع مختلفی مانند موتورهای القایی AC یا موتورهای سنکرون آهنربای دائم در خودروهای برقی استفاده می‌شوند.
• الکترونیک قدرت (Power Electronics): این مجموعه که «مغز» مدیریت انرژی خودرو محسوب می‌شود ، شامل قطعات حیاتی زیر است:

• اینورتر (Inverter): جریان DC باتری را به AC برای موتور تبدیل می‌کند.
• مبدل DC-DC (DC-DC Converter): ولتاژ بالای باتری اصلی (مثلا ۴۰۰ ولت) را به ولتاژ پایین‌تر (معمولا ۱۲ ولت) تبدیل می‌کند تا برق مورد نیاز لوازم جانبی خودرو مانند چراغ‌ها، سیستم صوتی، برف‌پاک‌کن‌ها و همچنین شارژ باتری کمکی ۱۲ ولتی را تامین کند.

• شارژر داخلی (Onboard Charger): این قطعه درون خودرو قرار دارد و وظیفه آن تبدیل برق AC ورودی از شبکه برق (هنگام شارژ خانگی یا استفاده از ایستگاه‌های شارژ AC سطح ۲) به برق DC برای شارژ باتری اصلی است. این شارژر همچنین با تجهیزات شارژ خارجی (EVSE) ارتباط برقرار کرده و بر فرآیند شارژ نظارت می‌کند. ظرفیت شارژر داخلی، حداکثر سرعت شارژ با برق AC را تعیین می‌کند.
• پورت شارژ (Charge Port): درگاه ورودی روی بدنه خودرو است که کابل شارژر به آن متصل می‌شود تا انرژی الکتریکی از منبع خارجی به باتری منتقل شود.
• سیستم مدیریت حرارتی (Thermal Management System): باتری‌ها و موتورهای الکتریکی در حین کار و شارژ گرما تولید می‌کنند. عملکرد بهینه و طول عمر این قطعات حساس، به شدت به دمای کاری آن‌ها وابسته است. سیستم مدیریت حرارتی با استفاده از اجزایی مانند رادیاتور، فن، پمپ و مایع خنک‌کننده، دمای باتری، موتور و الکترونیک قدرت را در محدوده مطلوب نگه می‌دارد و از آسیب ناشی از گرمای بیش از حد یا سرمای زیاد جلوگیری می‌کند.
• باتری کمکی (Auxiliary Battery): مشابه باتری ۱۲ ولتی در خودروهای بنزینی، این باتری وظیفه تامین برق سیستم‌های کم‌مصرف خودرو (مانند قفل مرکزی، چراغ‌های داخلی، سیستم‌های امنیتی) در زمان خاموش بودن خودرو و همچنین راه‌اندازی اولیه سیستم‌های ولتاژ بالا را بر عهده دارد. این باتری توسط مبدل DC-DC از باتری اصلی شارژ می‌شود.

ترمز احیا کننده چیست و چگونه کار می‌کند؟

یکی از ویژگی‌های جالب و کارآمد خودروهای برقی، سیستم «ترمز احیا کننده» (Regenerative Braking) است. در خودروهای معمولی، هنگام ترمزگیری، انرژی جنبشی خودرو از طریق اصطکاک لنت‌ها با دیسک ترمز به گرما تبدیل شده و هدر می‌رود. اما در خودروهای برقی، می‌توان بخشی از این انرژی را بازیابی کرد.

هنگامی که راننده پای خود را از روی پدال گاز برمی‌دارد یا پدال ترمز را فشار می‌دهد، موتور الکتریکی می‌تواند به صورت معکوس عمل کرده و مانند یک ژنراتور، انرژی جنبشی چرخ‌ها را دوباره به انرژی الکتریکی تبدیل کند. این انرژی الکتریکی تولید شده سپس به باتری اصلی بازگردانده شده و آن را شارژ می‌کند.

مزایای ترمز احیا کننده عبارتند از:

• افزایش راندمان و برد پیمایش: با بازیابی بخشی از انرژی که در غیر این صورت هدر می‌رفت، مصرف کلی انرژی خودرو کاهش یافته و برد پیمایش آن افزایش می‌یابد.
• کاهش سایش ترمزهای معمولی: از آنجایی که موتور الکتریکی در کاهش سرعت خودرو نقش دارد، فشار کمتری به سیستم ترمز اصطکاکی سنتی (لنت و دیسک) وارد می‌شود و در نتیجه عمر لنت‌ها افزایش یافته و نیاز به تعویض آن‌ها کمتر می‌شود.

این سیستم معمولا حسی شبیه به «ترمز موتوری» در خودروهای دنده‌ای ایجاد می‌کند و به تجربه رانندگی منحصر به فرد خودروهای برقی کمک می‌کند.

انواع خودروهای الکتریکی و هیبریدی

دنیای خودروهای الکتریکی‌شده (Electrified Vehicles) شامل انواع مختلفی است که هر کدام ویژگی‌ها و نحوه عملکرد متفاوتی دارند. شناخت این تفاوت‌ها برای انتخاب آگاهانه اهمیت دارد. سه دسته اصلی که بیشتر مورد بحث قرار می‌گیرند عبارتند از:

خودروی تمام برقی (Battery Electric Vehicle – BEV): فقط با باتری

این نوع خودرو که معمولا منظور اصلی از «خودروی برقی» یا EV است ، به طور کامل با انرژی الکتریکی ذخیره شده در بسته باتری خود کار می‌کند و هیچ‌گونه موتور بنزینی یا دیزلی ندارد.

• نحوه کار: انرژی الکتریکی از باتری به موتور الکتریکی منتقل شده و چرخ‌ها را به حرکت در می‌آورد.
• تامین انرژی: تنها راه تامین انرژی، اتصال خودرو به شبکه برق از طریق شارژرهای خانگی یا ایستگاه‌های شارژ عمومی است.
• ویژگی کلیدی: عدم تولید هرگونه آلایندگی از اگزوز (آلایندگی صفر)
• نمونه‌ها در ایران/جهان: تسلا مدل S، نیسان لیف، شورولت بولت و مدل‌های موجود در بازار ایران مانند لونا GRE، کی‌ام‌سی EJ، اسکای‌ول ET و فولکس‌واگن ID.

خودروی هیبریدی پلاگین (Plug-in Hybrid Electric Vehicle – PHEV): ترکیب بنزین و برق با قابلیت شارژ خارجی

خودروهای PHEV پلی بین خودروهای تمام برقی و هیبریدی سنتی هستند. این خودروها هم موتور بنزینی دارند و هم موتور الکتریکی، اما باتری آن‌ها بزرگتر از خودروهای هیبریدی معمولی است و مهم‌تر از آن، قابلیت شارژ از طریق منبع برق خارجی (پریز برق یا ایستگاه شارژ) را دارند.

• نحوه کار: PHEVها می‌توانند مسافت مشخصی (معمولا بین ۲۰ تا ۸۵ کیلومتر بسته به مدل) را تنها با استفاده از انرژی الکتریکی طی کنند. پس از اتمام شارژ باتری، موتور بنزینی روشن شده و خودرو مانند یک هیبرید معمولی عمل می‌کند.
• تامین انرژی: هم می‌توان باک بنزین آن را پر کرد و هم باتری آن را از طریق برق شارژ نمود. اکثر PHEVها از شارژ AC سطح ۲ پشتیبانی می‌کنند و قابلیت شارژ سریع DC را ندارند.
• مزیت: این خودروها انعطاف‌پذیری بالایی دارند؛ امکان رانندگی تمام الکتریکی برای مسافت‌های کوتاه روزانه و استفاده از بنزین برای سفرهای طولانی‌تر بدون نگرانی از اتمام شارژ باتری را فراهم می‌کنند. این ویژگی آن‌ها را به یک فناوری گذار مناسب تبدیل می‌کند.
• نمونه‌ها در جهان: شورولت ولت، کرایسلر پاسیفیکا هیبرید، پورشه کاین S E-Hybrid. در ایران نیز تعرفه واردات ۴ درصدی برای این نوع خودروها (مشابه BEVها) در نظر گرفته شده است.

خودروی هیبریدی (Hybrid Electric Vehicle – HEV): ترکیب بنزین و برق بدون شارژ خارجی

خودروهای هیبریدی سنتی یا HEV، رایج‌ترین نوع خودروی الکتریکی‌شده در سال‌های گذشته بوده‌اند. این خودروها نیز از ترکیب موتور بنزینی و موتور الکتریکی به همراه یک بسته باتری کوچک استفاده می‌کنند.

• نحوه کار: هدف اصلی موتور الکتریکی در HEVها، کمک به موتور بنزینی (مثلا در هنگام شتاب‌گیری یا حرکت با سرعت پایین) به منظور کاهش مصرف سوخت و آلایندگی است. این خودروها نمی‌توانند مسافت قابل توجهی را تنها با برق طی کنند (شاید چند کیلومتر با سرعت کم).
• تامین انرژی: انرژی مورد نیاز HEVها منحصرا از طریق بنزین تامین می‌شود. باتری کوچک آن‌ها قابلیت شارژ خارجی ندارد و انرژی خود را از طریق ترمز احیاکننده و همچنین توسط موتور بنزینی (در مواقع لزوم) به دست می‌آورد.
• مزیت: مصرف سوخت کمتر و آلایندگی پایین‌تر نسبت به خودروهای بنزینی معمولی، بدون نیاز به نگرانی در مورد شارژ و زیرساخت‌های آن.
• نمونه‌ها در ایران/جهان: تویوتا پریوس، هوندا اینسایت و مدل‌های موجود در بازار ایران مانند تویوتا C-HR هیبرید، هیوندای سوناتا هیبرید و تویوتا کمری هیبرید. تعرفه واردات پیشنهادی یا اعمال شده برای این خودروها در ایران ۱۵ درصد است که بالاتر از BEV و PHEV است.

سایر انواع (اشاره مختصر)

برای تکمیل اطلاعات، به دو نوع دیگر نیز اشاره می‌کنیم که کمتر رایج هستند:

• خودرو برقی برد بلند (Extended-Range Electric Vehicle – EREV): شباهت زیادی به PHEV دارد، با این تفاوت که در اکثر مواقع، موتور بنزینی مستقیما چرخ‌ها را نمی‌چرخاند، بلکه فقط به عنوان یک ژنراتور برای تولید برق و شارژ باتری عمل می‌کند تا برد الکتریکی خودرو افزایش یابد.
• خودرو الکتریکی پیل سوختی (Fuel Cell Electric Vehicle – FCEV): این خودروها از واکنش شیمیایی بین هیدروژن (ذخیره شده در مخازن خودرو) و اکسیژن هوا در «پیل سوختی» برای تولید الکتریسیته استفاده می‌کنند. تنها خروجی اگزوز آن‌ها بخار آب است. چالش اصلی این فناوری، هزینه بالا و کمبود شدید زیرساخت‌های تولید و توزیع هیدروژن است.

تفاوت‌های کلیدی برای کاربر ایرانی

برای یک کاربر تازه‌کار در ایران، درک تفاوت‌های عملی این خودروها بسیار مهم است:

• منبع انرژی: BEV فقط برق شبکه، PHEV برق شبکه + بنزین، HEV فقط بنزین.
• نیاز به شارژ: BEV و PHEV حتما باید شارژ شوند، HEV نیازی به شارژ خارجی ندارد.
• آلایندگی: BEV صفر، PHEV بسیار کم (بسته به میزان استفاده از برق)، HEV کمتر از بنزینی.
• برد پیمایش: برد BEV محدود به ظرفیت باتری و دسترسی به ایستگاه شارژ است. PHEV و HEV به لطف موتور بنزینی، نگرانی کمتری از بابت برد دارند.
• وابستگی به زیرساخت: BEVها بیشترین وابستگی را به زیرساخت شارژ دارند، HEVها هیچ وابستگی ندارند و PHEVها در میانه قرار می‌گیرند.
• وضعیت در ایران: در حال حاضر، تمرکز اصلی بازار و سیاست‌گذاری‌ها در ایران بر روی BEVها (به ویژه برای ناوگان عمومی و واردات) و HEVها (به عنوان گزینه کم‌مصرف‌تر وارداتی) است. PHEVها کمتر دیده می‌شوند، هرچند تعرفه واردات برایشان تعریف شده است. FCEV و EREV در حال حاضر جایگاه تجاری در بازار ایران ندارند.

انتخاب بین این گزینه‌ها به شدت به الگوی رانندگی روزانه، امکان دسترسی به شارژ (به خصوص شارژ خانگی)، بودجه و میزان اهمیت مزایای زیست‌محیطی و هزینه‌های جاری برای خریدار بستگی دارد. HEVها گزینه‌ای کم‌دردسرتر از نظر زیرساخت هستند اما مزایای زیست‌محیطی و اقتصادی کمتری نسبت به BEVها ارائه می‌دهند. BEVها پاک‌ترین و بالقوه کم‌هزینه‌ترین گزینه در بلند مدت هستند، اما نیازمند برنامه‌ریزی دقیق‌تر برای شارژ و مدیریت برد پیمایش می‌باشند.

مزایا و معایب خودروهای برقی در ایران

مانند هر فناوری نوظهوری، خودروهای تمام برقی (BEV) در کنار مزایای قابل توجه، با چالش‌ها و معایبی نیز روبرو هستند، به خصوص در شرایط فعلی ایران. بررسی دقیق این موارد به تصمیم‌گیری آگاهانه کمک می‌کند.

مزایا (Advantages)

• زیست‌محیطی:

• • کاهش آلودگی هوا در شهرها: این یکی از بزرگترین مزایای خودروهای برقی برای ایران، به ویژه کلان‌شهرهاست. عدم انتشار آلاینده‌هایی مانند اکسیدهای نیتروژن، ذرات معلق و دی‌اکسید کربن از اگزوز خودرو، به بهبود کیفیت هوا کمک شایانی می‌کند. این خودروها کاملا بدون دود هستند و آلایندگی مستقیم آن‌ها صفر است.
  • کاهش آلودگی صوتی: خودروهای برقی بسیار بی‌صداتر از خودروهای بنزینی کار می‌کنند که منجر به کاهش آلودگی صوتی در محیط‌های شهری و تجربه آرامش‌بخش‌تر برای سرنشینان و عابران می‌شود.

• اقتصادی:

• • هزینه شارژ کمتر از بنزین: به طور کلی، هزینه برق مورد نیاز برای شارژ یک خودروی برقی به مراتب کمتر از هزینه بنزین برای پیمودن مسافت مشابه است. برآوردهای اولیه نشان می‌دهد هزینه شارژ کامل یک تاکسی برقی در ایستگاه‌های عمومی حدود ۲۵ تا ۳۵ هزار تومان است و شارژ خانگی با تعرفه‌های پایه می‌تواند حتی بسیار ارزان‌تر باشد (مثلا حدود ۶ هزار تومان برای یک باتری ۶۰ کیلووات ساعتی با تعرفه ۱۰۰ تومان). البته تعرفه‌های برق تجاری برای ایستگاه‌های عمومی (حدود ۵۷۰ تومان در اسفند ۱۴۰۳) و احتمال افزایش تعرفه برق خانگی در صورت مصرف بالا، باید در نظر گرفته شود.
  • نگهداری ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر: خودروهای برقی قطعات متحرک بسیار کمتری نسبت به خودروهای بنزینی دارند (فاقد موتور احتراق داخلی، سیستم اگزوز، گیربکس پیچیده و غیره). این به معنی استهلاک کمتر و حذف بسیاری از سرویس‌های دوره‌ای مانند تعویض روغن موتور است که می‌تواند منجر به کاهش هزینه‌های نگهداری در بلندمدت شود. همچنین، استفاده از ترمز احیا کننده، سایش لنت‌های ترمز را کاهش می‌دهد.
  • تخفیف طرح ترافیک تهران: دارندگان خودروهای برقی در تهران از تخفیف قابل توجهی برای خرید طرح ترافیک برخوردارند و تنها ۵ درصد هزینه مصوب (در سال ۱۴۰۳) را پرداخت می‌کنند.

• رانندگی:

• • شتاب بهتر و رانندگی نرم: موتورهای الکتریکی گشتاور خود را به صورت آنی ارائه می‌دهند که منجر به شتاب‌گیری سریع و لذت‌بخش می‌شود. همچنین، نبود لرزش و صدای موتور احتراقی، رانندگی بسیار نرم و آرامی را فراهم می‌کند.

معایب (Disadvantages)

• هزینه:

• • قیمت اولیه بالا: در حال حاضر، قیمت خرید خودروهای برقی در ایران، به خصوص مدل‌های وارداتی، به طور قابل توجهی بالاتر از خودروهای بنزینی هم‌رده است. قیمت اکثر مدل‌های موجود از یک میلیارد تومان فراتر می‌رود و برخی مدل‌ها به بیش از ۳ میلیارد تومان نیز می‌رسند. این قیمت بالا، اصلی‌ترین مانع برای خرید توسط عموم مردم است.
  • هزینه احتمالی تعویض باتری: اگرچه باتری‌های مدرن عمر طولانی دارند، اما پس از پایان دوره گارانتی (که در ایران بین ۵ تا ۸ سال یا ۱۵۰ تا ۱۶۰ هزار کیلومتر گزارش شده)، هزینه تعویض باتری می‌تواند بسیار گزاف باشد و بخش قابل توجهی از قیمت خودرو را تشکیل دهد. این موضوع بر هزینه مالکیت بلندمدت و ارزش فروش مجدد خودرو تاثیر منفی می‌گذارد.
  • بازار دست دوم نامشخص: به دلیل جدید بودن فناوری، نگرانی‌ها در مورد عمر باتری و زیرساخت‌ها، و قیمت بالا، بازار خودروهای برقی دست دوم در ایران هنوز شکل نگرفته است. پیش‌بینی می‌شود این خودروها با افت قیمت بیشتری نسبت به مدل‌های بنزینی مواجه شوند، به خصوص پس از اتمام گارانتی باتری.

• زیرساخت و بُرد:

• • محدودیت بُرد پیمایش (اضطراب برد): اگرچه برد رسمی خودروهای برقی موجود در ایران بین ۴۰۰ تا بیش از ۵۰۰ کیلومتر اعلام می‌شود ، اما برد واقعی در شرایط رانندگی معمول (ترافیک شهری، استفاده از سیستم تهویه، هوای سرد) می‌تواند به طور قابل توجهی کمتر باشد (تا ۳۲٪ کاهش در ترافیک شهری گزارش شده). این موضوع باعث می‌شود رانندگان در عمل مجبور به شارژ خودرو در فواصل ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتری شوند و «اضطراب برد» یا نگرانی از تمام شدن شارژ، یکی از دغدغه‌های اصلی کاربران باشد.
  • زیرساخت شارژ عمومی محدود: تعداد و پراکندگی ایستگاه‌های شارژ عمومی در ایران، به ویژه خارج از تهران و در مسیرهای بین شهری، بسیار محدود است. این کمبود زیرساخت، استفاده راحت از خودروی برقی برای سفرهای طولانی را دشوار می‌کند و یکی از موانع اصلی پذیرش این خودروهاست.
  • زمان شارژ طولانی‌تر: حتی با استفاده از شارژرهای سریع DC عمومی، شارژ باتری تا ۸۰ درصد معمولا بین ۳۰ تا ۵۰ دقیقه زمان می‌برد. شارژ کامل با برق خانگی (AC) نیز ساعت‌ها (۸ تا بیش از ۱۲ ساعت) طول می‌کشد. این زمان به مراتب طولانی‌تر از چند دقیقه زمان لازم برای پر کردن باک بنزین است.

• سایر موارد:

• • محدودیت سرعت در برخی مدل‌ها: برخی خودروهای برقی، به ویژه مدل‌های اقتصادی‌تر، ممکن است حداکثر سرعت کمتری نسبت به خودروهای بنزینی مشابه داشته باشند.
  • کاهش امکانات رفاهی/ایمنی در برخی مدل‌های وارداتی: گزارش شده است که برای کاهش قیمت نهایی، برخی واردکنندگان ممکن است مدل‌هایی با آپشن‌ها و امکانات کمتر را عرضه کنند.
  • عدم تناسب با آب‌وهوای خیلی سرد: هوای بسیار سرد می‌تواند عملکرد و راندمان باتری و در نتیجه برد پیمایش خودرو را به طور محسوسی کاهش دهد.
  • خدمات تعمیرگاهی محدود: یافتن تعمیرگاه‌ها و تکنسین‌های متخصص و آموزش‌دیده برای تعمیرات سیستم‌های پیچیده برقی و باتری خودروهای الکتریکی، به خصوص در خارج از شهرهای بزرگ، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. هرچند برخی شرکت‌ها در حال راه‌اندازی مراکز تخصصی هستند.

جدول ۳: خلاصه‌ای از مزایا و معایب خودروهای برقی در ایران

مزایا (Pros)	معایب (Cons)
کاهش آلودگی هوا و صدا در شهرها	قیمت خرید اولیه بسیار بالا
هزینه شارژ (برق) معمولا کمتر از بنزین	برد پیمایش محدودتر نسبت به بنزینی و اضطراب برد
هزینه‌های نگهداری و سرویس بالقوه کمتر	کمبود شدید ایستگاه‌های شارژ عمومی در سراسر کشور
شتاب‌گیری سریع و رانندگی نرم و بی‌صدا	زمان شارژ طولانی (حتی با شارژ سریع)
تخفیف قابل توجه در طرح ترافیک تهران	هزینه بالای احتمالی تعویض باتری پس از اتمام گارانتی
کمک به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی	بازار دست دوم نامشخص و افت قیمت بالا
	خدمات پس از فروش و تعمیرگاه تخصصی محدود
	تاثیر منفی هوای سرد بر عملکرد باتری و برد پیمایش
	احتمال کمتر بودن آپشن‌ها در برخی مدل‌های وارداتی

در نهایت، تصمیم‌گیری برای خرید خودروی برقی در ایران نیازمند سنجیدن دقیق این مزایا و معایب با توجه به شرایط فردی است. برای افرادی که الگوی رانندگی مشخصی دارند، عمدتا در شهر تردد می‌کنند، به شارژ خانگی دسترسی دارند و بودجه کافی برای خرید اولیه را در اختیار دارند، خودروی برقی می‌تواند گزینه‌ای جذاب و آینده‌نگرانه باشد. اما برای دیگران، محدودیت‌های فعلی زیرساخت و هزینه، ممکن است چالش‌های جدی ایجاد کند.

شارژ خودروی برقی: هر آنچه باید بدانید

یکی از تفاوت‌های اساسی خودروهای برقی با خودروهای بنزینی، نحوه «سوخت‌گیری» یا همان شارژ کردن است. آشنایی با روش‌ها، زمان، هزینه و تجهیزات شارژ برای هر کسی که به دنیای خودروهای برقی علاقه‌مند است، ضروری است.

روش‌های شارژ: خانه، محل کار، عمومی

به طور کلی، سه مکان اصلی برای شارژ خودروهای برقی وجود دارد:

• شارژ خانگی (Home Charging): این رایج‌ترین و معمولا راحت‌ترین روش شارژ است. اکثر دارندگان خودروهای برقی، خودروی خود را شب‌ها در پارکینگ منزل به شارژ می‌زنند تا صبح روز بعد با باتری پر از خانه خارج شوند. شارژ خانگی به دو صورت انجام می‌شود:

• شارژر سطح ۱ (Level AC): با استفاده از شارژرهای قابل حمل (پرتابل) که معمولا همراه خودرو ارائه می‌شوند، می‌توان خودرو را به یک پریز برق معمولی خانگی (مانند پریز برق لوازم خانگی) متصل کرد. این روش بسیار کند است (توان حدود ۲.۳ کیلووات) و شارژ کامل باتری ممکن است بیش از ۱۹ ساعت طول بکشد. اما مزیت آن، امکان شارژ در هر مکانی است که پریز برق وجود داشته باشد.
• شارژر سطح ۲ (Level AC): این روش نیازمند نصب یک دستگاه شارژر دیواری (Wallbox) در پارکینگ منزل یا محل کار است که به یک مدار برق با ولتاژ و آمپر بالاتر (معمولا ۲۴۰ ولت) متصل می‌شود. سرعت شارژ در این سطح به مراتب بیشتر از سطح ۱ است (معمولا ۷.۴ کیلووات یا بیشتر) و می‌تواند باتری را طی چند ساعت (مثلاً بین ۲ تا ۶ ساعت بسته به خودرو و شارژر) به طور کامل شارژ کند. نصب این شارژرها نیازمند بررسی سیستم برق ساختمان و انجام کار توسط متخصص برق است.

• شارژ در محل کار (Workplace Charging): برخی ادارات و شرکت‌ها امکان شارژ خودروهای برقی کارکنان خود را از طریق شارژرهای سطح ۲ در پارکینگ محل کار فراهم می‌کنند.
• شارژ عمومی (Public Charging): ایستگاه‌های شارژ عمومی در مکان‌های مختلفی مانند مراکز خرید، پارکینگ‌های عمومی، هتل‌ها، رستوران‌ها و در کنار بزرگراه‌ها نصب می‌شوند. این ایستگاه‌ها می‌توانند از دو نوع باشند:

• شارژ AC (معمولاً سطح ۲): سرعت شارژ مشابه شارژرهای سطح ۲ خانگی دارند.
• شارژ سریع DC (سطح ۳ / DC Fast Charging): این ایستگاه‌ها برق مستقیم (DC) با توان بسیار بالا (از ۵۰ کیلووات تا ۳۵۰ کیلووات یا حتی بیشتر) را مستقیما به باتری خودرو تزریق می‌کنند و نیازی به استفاده از شارژر داخلی خودرو ندارند. این روش سریع‌ترین راه شارژ است و می‌تواند باتری را در مدت زمان کوتاهی (مثلا ۲۰ تا ۵۰ دقیقه) تا حدود ۸۰ درصد شارژ کند. لازم به ذکر است که سرعت شارژ DC معمولاً پس از رسیدن به ۸۰ درصد ظرفیت باتری، به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد تا از باتری محافظت شود.

مدت زمان شارژ: چه عواملی تاثیرگذارند؟

زمان لازم برای شارژ کامل یا بخشی از باتری خودروی برقی به عوامل متعددی بستگی دارد:

• ظرفیت باتری خودرو (kWh): هرچه ظرفیت باتری (که با واحد کیلووات ساعت یا kWh اندازه‌گیری می‌شود) بزرگتر باشد، زمان بیشتری برای شارژ کامل آن لازم است.
• سطح شارژ فعلی باتری (SoC): شارژ کردن باتری از ۲۰ درصد تا ۸۰ درصد، زمان کمتری نسبت به شارژ از صفر تا ۱۰۰ درصد نیاز دارد. به خصوص که سرعت شارژ، به ویژه در شارژ سریع DC، بالاتر از ۸۰ درصد کاهش می‌یابد.
• توان خروجی شارژر (kW): شارژرهای با توان بالاتر (بر حسب کیلووات یا kW)، باتری را سریع‌تر شارژ می‌کنند. به عنوان مثال، یک شارژر ۱۲۰ کیلوواتی DC بسیار سریع‌تر از یک شارژر ۷.۴ کیلوواتی AC عمل می‌کند.
• حداکثر توان شارژ قابل پذیرش توسط خودرو (kW): خود خودرو نیز محدودیتی در حداکثر توانی که می‌تواند از شارژر AC یا DC دریافت کند، دارد. اتصال خودرو به شارژری با توان بالاتر از ظرفیت پذیرش خودرو، سرعت شارژ را افزایش نخواهد داد.
• عوامل محیطی: دمای محیط، به خصوص سرمای شدید، می‌تواند بر عملکرد باتری و سرعت شارژ تاثیر منفی بگذارد.
• اشتراک ایستگاه شارژ: در برخی ایستگاه‌های عمومی، اگر چند خودرو به طور همزمان در حال شارژ باشند، ممکن است توان خروجی بین آن‌ها تقسیم شده و سرعت شارژ کاهش یابد.

جدول ۲: زمان تقریبی شارژ خودروی برقی متوسط (باتری ۵۰-۶۰ کیلووات ساعت) در ایران

سطح شارژ (Charging Level)	توان تقریبی (Approx. Power)	نوع کانکتور رایج (Common Connector Type)	زمان تقریبی شارژ (۲۰ تا ۸۰ درصد) (Est. Time -%)	زمان تقریبی شارژ (۰ تا ۱۰۰ درصد) (Est. Time -%)
سطح ۱ (AC خانگی)	~۲.۳ کیلووات	قابل حمل (پریز معمولی) / Type	چندین ساعت (بسیار طولانی)	~۱۹+ ساعت
سطح ۲ (AC خانگی/عمومی)	۷.۴ کیلووات	Type (دیواری/عمومی)	~۴ تا ۶ ساعت	~۸ تا ۱۰ ساعت
شارژ سریع DC (عمومی)	۵۰ – ۱۲۰+ کیلووات	CCS / GB/T	~۳۰ تا ۵۰ دقیقه	~۱ تا ۱.۵ ساعت (سرعت بالای ۸۰٪ کاهش می‌یابد)

توجه: زمان‌های ذکر شده تقریبی هستند و به عوامل ذکر شده در بالا بستگی دارند.

هزینه شارژ در ایران

هزینه شارژ خودروی برقی در ایران به محل شارژ و تعرفه برق بستگی دارد:

• شارژ خانگی: هزینه بر اساس تعرفه برق خانگی محاسبه می‌شود. اگر مصرف برق در محدوده پله‌های پایین تعرفه باقی بماند، هزینه می‌تواند بسیار پایین باشد (مثلا با تعرفه ۱۰۰ تومان برای هر کیلووات ساعت، شارژ یک باتری ۶۰ کیلووات ساعتی حدود ۶۰۰۰ تومان هزینه خواهد داشت). اما اگر مصرف برق زیاد باشد و وارد پله‌های بالاتر تعرفه شود، یا اگر تعرفه خاصی برای شارژ خودرو در نظر گرفته نشود، هزینه می‌تواند به مراتب بیشتر شود. گزارش‌هایی مبنی بر افزایش قابل توجه قبض برق رانندگان تاکسی که در منزل شارژ کرده‌اند، وجود دارد. البته برنامه‌هایی برای محاسبه هزینه شارژ خانگی با تعرفه پایه در دست اجراست.
• شارژ عمومی: در ایستگاه‌های شارژ عمومی از تعرفه برق تجاری استفاده می‌شود که گران‌تر است. نرخ اعلام شده در اسفند ۱۴۰۳ حدود ۵۷۰ تومان به ازای هر کیلووات ساعت بوده است. با این تعرفه، هزینه یک بار شارژ کامل می‌تواند بین ۲۰ تا ۴۰ هزار تومان یا بیشتر باشد، بسته به ظرفیت باتری.

این تفاوت قابل توجه در هزینه شارژ بین منزل و ایستگاه‌های عمومی، چالشی برای افرادی است که دسترسی مطمئن به شارژ خانگی ندارند و می‌تواند روند پذیرش عمومی خودروهای برقی را کند سازد. تعیین تعرفه‌های شفاف و منصفانه برای هر دو نوع شارژ اهمیت حیاتی دارد.

کانکتورهای شارژ: استانداردهای ایران

یکی از نکات گیج‌کننده برای تازه‌کاران، تنوع کانکتورها (پلاگ‌ها و سوکت‌ها) برای شارژ خودروهای برقی است. استانداردهای مختلفی در مناطق مختلف جهان وجود دارد. در ایران، با توجه به خودروهای وارداتی و زیرساخت‌های موجود، کانکتورهای زیر بیشترین اهمیت را دارند:

• شارژ AC:

• • Type (Mennekes / IEC): این استاندارد اروپایی، رایج‌ترین کانکتور برای شارژ AC در ایران است و در اکثر شارژرهای دیواری خانگی و ایستگاه‌های شارژ عمومی AC یافت می‌شود. این کانکتور می‌تواند شارژ تک‌فاز و سه‌فاز را پشتیبانی کند.
  • GB/T (AC): استاندارد ملی چین برای شارژ AC. با توجه به تعداد زیاد خودروهای چینی در بازار ایران، این کانکتور نیز اهمیت دارد، هرچند ممکن است کمتر از Type در ایستگاه‌های عمومی دیده شود.
  • Type (J): استاندارد آمریکای شمالی و ژاپن. احتمالا در خودروهای قدیمی‌تر یا وارداتی از آن مناطق دیده شود.

• شارژ سریع DC:

• • CCS Combo (CCS): این استاندارد که ترکیبی از پین‌های AC Type و دو پین بزرگ DC است، استاندارد غالب شارژ سریع DC در اروپا و بسیاری از نقاط جهان است و توسط زیرساخت‌های شارژ سریع مپنا در ایران پشتیبانی می‌شود. بسیاری از خودروهای برقی غیرچینی وارداتی از این استاندارد استفاده می‌کنند.
  • GB/T (DC): استاندارد ملی چین برای شارژ سریع DC. با توجه به حجم بالای واردات خودرو از چین، این استاندارد در ایران بسیار حیاتی است و ایستگاه‌های شارژ مپنا نیز از آن پشتیبانی می‌کنند.
  • CHAdeMO: استاندارد شارژ سریع DC ژاپنی. ممکن است در برخی خودروهای قدیمی‌تر (مانند نیسان لیف) یا مدل‌های خاص وجود داشته باشد و برخی ایستگاه‌های مپنا نیز ممکن است از آن پشتیبانی کنند.

بنابراین، کاربران ایرانی باید بدانند خودروی آن‌ها از کدام استانداردها برای شارژ AC (احتمالا Type یا GB/T AC) و DC (احتمالا CCS یا GB/T DC) پشتیبانی می‌کند و از سازگاری آن با ایستگاه‌های شارژ اطمینان حاصل کنند. پشتیبانی همزمان ایستگاه‌های مپنا از CCS و GB/T DC یک مزیت مهم برای بازار فعلی ایران است.

نحوه استفاده از ایستگاه‌های شارژ عمومی در ایران

استفاده از ایستگاه‌های شارژ عمومی در ایران، که عمدتا توسط شرکت مپنا و تحت شبکه «شارینت» (Sharinet) مدیریت می‌شوند ، فرآیند مشخصی دارد:

1. یافتن ایستگاه: ابتدا باید با استفاده از اپلیکیشن شارینت یا نرم‌افزارهای مسیریاب، نزدیک‌ترین ایستگاه شارژ را پیدا کنید. در اپلیکیشن می‌توانید نوع کانکتورهای موجود و وضعیت فعال بودن ایستگاه را نیز بررسی کنید.
2. آماده‌سازی: در محل ایستگاه، گزینه «شروع شارژ» را روی پنل شارژر یا در اپلیکیشن شارینت انتخاب کنید.
3. اتصال کانکتور: کانکتور مناسب با خودروی خود را انتخاب کرده و آن را به درگاه شارژ خودرو متصل کنید.
4. احراز هویت: برای شروع شارژ، باید هویت خود را تایید کنید. این کار به دو روش امکان‌پذیر است:

• اسکن QR کد: با استفاده از دوربین گوشی و اپلیکیشن شارینت، کد QR موجود روی شارژر را اسکن کنید.
• کارت شارژ مپنا: می‌توانید از کارت RFID مخصوص شارینت برای احراز هویت استفاده کنید.

1. شروع و نظارت بر شارژ: پس از احراز هویت موفق، فرآیند شارژ آغاز می‌شود. می‌توانید وضعیت شارژ، زمان باقی‌مانده و میزان انرژی دریافتی را از طریق اپلیکیشن شارینت مشاهده کنید.
2. پایان شارژ: برای متوقف کردن فرآیند شارژ، می‌توانید از اپلیکیشن شارینت یا همان کارت RFID استفاده کنید.
3. جدا کردن کانکتور: پس از اتمام شارژ، کانکتور را از خودرو جدا کرده و در جای خود روی دستگاه شارژر قرار دهید.

پرداخت هزینه شارژ نیز به صورت خودکار از طریق حساب کاربری شما در اپلیکیشن شارینت یا اعتبار کارت RFID انجام می‌شود (جزئیات دقیق نحوه شارژ حساب در منابع ذکر نشده است).

وضعیت خودروهای برقی در ایران

حرکت ایران به سمت استفاده از خودروهای برقی آغاز شده است، اما این مسیر با واقعیت‌ها، فرصت‌ها و چالش‌های خاص خود همراه است. درک وضعیت فعلی بازار، زیرساخت‌ها، قوانین و خدمات پس از فروش برای علاقه‌مندان ضروری است.

خودروهای برقی موجود در بازار

بازار خودروهای برقی ایران در حال حاضر تحت سلطه مدل‌های وارداتی، به ویژه از مبدا چین یا حاصل همکاری مشترک با شرکت‌های چینی است. واردات این خودروها با تعرفه‌های گمرکی پایین‌تری نسبت به خودروهای بنزینی (۴ درصد برای BEV/PHEV و ۰.۵ درصد برای تاکسی‌های برقی) تسهیل شده است. همچنین، برخی مدل‌ها مانند اسکای‌ول ET به صورت محدود در داخل کشور مونتاژ می‌شوند.

فروش این خودروها از طریق یک سامانه یکپارچه اختصاصی به آدرس evauto.ir انجام می‌شود که نیازمند ایجاد حساب وکالتی و واریز وجه اولیه (۱۰۰ میلیون تومان در دوره‌های اولیه) است.

جدول ۱: مدل‌های شاخص خودروهای برقی موجود در بازار ایران (سال ۱۴۰۳ / ۲۰۲۴-۲۰۲۵)

مدل خودرو (Model)	شرکت عرضه کننده (Supplier/Importer)	ظرفیت باتری (kWh) (Battery Capacity)	برد رسمی (کیلومتر) (Official Range km)	قیمت تقریبی (میلیارد تومان) (Approx. Price Billion Toman)	نوع عرضه (Import/Assembly)
لونا GRE	ایران خودرو	۴۳.۹	۴۰۰	۱.۱ – ۱.۲	وارداتی (JMEV)
کی‌ام‌سی EJ / EJ پلاس	کرمان موتور	۵۰.۱	۴۰۰	۱.۴۵ – ۱.۷	وارداتی (JAC)
اسکای‌ول ET (نبکا)	نوین ماهان (کرمان موتور/مپنا)	۷۲	۵۲۰	۲.۴۵	مونتاژی (Skyworth)
هوندا eNS	معین خودرو ایرانیان	۶۸.۸	۵۱۰	۲.۵	وارداتی (Honda JV)
فولکس‌واگن ID.	ماموت خودرو	۵۵.۷	۴۴۲	۲.۵	وارداتی (VW FAW)
آئودی Q e-Tron	معین خودرو ایرانیان	۸۵	۵۶۰	۳.۹	وارداتی (SAIC VW)
هونگچی E-QM	بی‌ام کارز (بهمن موتور)	۵۴	۴۳۰	۲.۱	وارداتی (Hongqi)
ام‌جی ۴ EV	فردا موتورز	۶۴	۴۳۵	۱.۸۵	وارداتی (MG)
سینوگلد تانگو ۵ (به زودی)	سایپا	۴۸.۱۶	۴۰۵	اعلام نشده	وارداتی (Sino Gold/Chery)

توجه: قیمت‌های ذکر شده تقریبی و مربوط به زمان‌های مختلف عرضه در سال ۱۴۰۳ بوده و ممکن است شامل هزینه‌های جانبی (مالیات، شماره‌گذاری و غیره) نباشند. برخی قیمت‌ها به صورت علی‌الحساب اعلام شده‌اند. برد اعلامی، برد رسمی تحت شرایط استاندارد است و برد واقعی ممکن است متفاوت باشد.

همانطور که مشاهده می‌شود، تنوع مدل‌ها در حال افزایش است، اما قیمت‌ها همچنان بسیار بالا هستند و اکثر خودروها در رده قیمتی بالای ۱.۵ میلیارد تومان قرار دارند که خرید آن‌ها را برای بخش بزرگی از جامعه دشوار می‌کند.

زیرساخت شارژ: وضعیت فعلی و چالش‌ها

توسعه زیرساخت شارژ، پاشنه آشیل گسترش خودروهای برقی در ایران است.

• ایستگاه‌های عمومی: تعداد ایستگاه‌های شارژ عمومی در حال افزایش است، اما همچنان بسیار محدود بوده و عمدتا در تهران و برخی نقاط معدود در جاده‌های اصلی و شهرهای دیگر متمرکز شده‌اند. شرکت مپنا از طریق شبکه شارینت، بازیگر اصلی این حوزه است. ایستگاه‌های موجود شامل شارژرهای AC با توان پایین (مانند ۷.۴ کیلووات) و شارژرهای سریع DC با توان‌های مختلف (۳۰، ۶۰، ۹۰، ۱۲۰، ۱۳۰ و حتی ۳۴۰ کیلووات در برخی نقاط) هستند. دولت و شهرداری‌ها برنامه‌هایی برای توسعه این شبکه دارند و ایستگاه‌های جدیدی در حال نصب هستند. با این حال، پراکندگی نامناسب و تعداد کم ایستگاه‌ها، به خصوص شارژرهای سریع در مسیرهای بین شهری، یک چالش اساسی است.
• شارژ خانگی: اگرچه راحت‌ترین گزینه محسوب می‌شود ، اما نیازمند سرمایه‌گذاری اولیه برای خرید و نصب شارژر است.

• هزینه تجهیزات: شارژرهای پرتابل سطح ۱ ممکن است همراه خودرو باشند یا قیمتی بین ۷ تا ۱۰ میلیون تومان داشته باشند. شارژرهای دیواری سطح ۲ (مانند مدل ۷.۴ کیلوواتی مپنا) قیمت بالاتری دارند که در برخی منابع تا ۲۵-۲۸ میلیون تومان نیز ذکر شده است.
• هزینه نصب: بسته به وضعیت سیم‌کشی و ظرفیت کنتور برق منزل، هزینه نصب شارژر سطح ۲ می‌تواند از چند صد هزار تومان تا چند میلیون تومان متغیر باشد و نیاز به کارشناس برق دارد.
• ابهام در تعرفه: همانطور که پیشتر اشاره شد، هزینه دقیق برق مصرفی برای شارژ خانگی، به خصوص برای مصارف بالا، نیاز به شفاف‌سازی بیشتری دارد.

چالش اصلی، لزوم هماهنگی سرعت توسعه زیرساخت با سرعت ورود خودروهای برقی به کشور است تا از ایجاد صف‌های طولانی و نارضایتی کاربران جلوگیری شود. نیاز مبرمی به افزایش تعداد ایستگاه‌ها در سراسر کشور، به ویژه ایستگاه‌های شارژ سریع در طول جاده‌ها وجود دارد. در حال حاضر، مالکیت خودروی برقی عمدتاً برای ساکنان تهران که به شارژ خانگی یا محل کار دسترسی دارند، عملی‌تر به نظر می‌رسد و سفرهای بین شهری نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و آگاهی از محل ایستگاه‌های محدود موجود است.

قوانین و مشوق‌ها: وضعیت در ایران

سیاست‌های دولتی نقش مهمی در شکل‌دهی به بازار خودروهای برقی دارند. در ایران، وضعیت قوانین و مشوق‌ها به شرح زیر است:

• تعرفه‌های واردات: همانطور که گفته شد، تعرفه‌های گمرکی ترجیحی برای خودروهای برقی و پلاگین هیبرید (۴ درصد) و به ویژه تاکسی‌های برقی (۰.۵ درصد) در نظر گرفته شده است. این تعرفه‌ها به مراتب کمتر از تعرفه‌های بالای خودروهای بنزینی است. البته بحث‌هایی در مورد احتمال افزایش این تعرفه‌ها در سال‌های آتی وجود دارد که باعث ایجاد عدم قطعیت در بازار شده است.
• فرآیند فروش: راه‌اندازی سامانه یکپارچه فروش خودروهای برقی (evauto.ir) با شرایط ثبت‌نام ساده‌تر نسبت به سامانه‌های فروش خودروهای داخلی (مانند عدم نیاز به نداشتن پلاک فعال)، گامی در جهت تسهیل خرید این خودروها بوده است.
• مشوق‌ها برای خریداران شخصی: برخلاف بسیاری از کشورها ، در حال حاضر شواهد روشنی مبنی بر وجود یارانه خرید مستقیم دولتی یا وام‌های کم‌بهره ویژه برای خریداران شخصی خودروهای برقی در ایران وجود ندارد. اصلی‌ترین مشوق برای این گروه، همان تعرفه واردات پایین‌تر است. البته شرکت‌های واردکننده ممکن است طرح‌های فروش اقساطی ارائه دهند.
• مشوق‌ها برای تاکسی‌ها: تمرکز اصلی مشوق‌های دولتی بر برقی‌سازی ناوگان تاکسیرانی است. علاوه بر تعرفه بسیار پایین ۰.۵ درصدی ، یارانه‌ها و کمک‌های بلاعوض ، وام‌های با بهره صفر یا بسیار کم (تا ۱.۲ میلیارد تومان در تهران) و حتی کمک هزینه نصب شارژر خانگی برای رانندگان تاکسی در نظر گرفته شده است.
• سایر قوانین: خودروهای برقی از ارائه گواهی معاینه فنی برای شماره‌گذاری و برخی استعلام‌های زیست‌محیطی معاف هستند.

رویکرد فعلی سیاست‌گذاری در ایران، اولویت دادن به برقی‌سازی حمل و نقل عمومی (تاکسی و اتوبوس) از طریق مشوق‌های مالی مستقیم است. این استراتژی احتمالا با هدف دستیابی به حداکثر تاثیر بر کاهش آلودگی هوا و مصرف سوخت با منابع محدود، اتخاذ شده است. در نتیجه، مشوق‌ها برای خریداران عادی عمدتا غیرمستقیم (تعرفه پایین‌تر) بوده و این موضوع، بازار را در مراحل اولیه به سمت نوسازی ناوگان عمومی سوق می‌دهد.

نگهداری و تعمیرات: گارانتی و خدمات پس از فروش

نگهداری و تعمیرات خودروهای برقی تفاوت‌هایی با خودروهای بنزینی دارد:

• نیازهای نگهداری: به طور کلی، نیاز به سرویس‌های دوره‌ای کمتری دارند. خبری از تعویض روغن موتور، فیلتر روغن، شمع و غیره نیست. با این حال، بازرسی و سرویس منظم ترمزها (هرچند سایش کمتری دارند)، تایرها، سیستم تعلیق، مایع خنک‌کننده سیستم مدیریت حرارتی و به‌روزرسانی‌های نرم‌افزاری همچنان ضروری است.
• شبکه تعمیرات: تعمیرات تخصصی، به ویژه روی سیستم‌های ولتاژ بالا و باتری، نیازمند دانش فنی، ابزار و تجهیزات خاصی است. در حال حاضر، تعداد تعمیرگاه‌های تخصصی و تکنسین‌های ماهر برای خودروهای برقی و هیبریدی در ایران محدود است و عمدتا به نمایندگی‌های رسمی شرکت‌های عرضه‌کننده یا مراکز تخصصی معدود در شهرهای بزرگ محدود می‌شود.
• عمر باتری و گارانتی: این یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های خریداران است.

• طول عمر: انتظار می‌رود باتری‌های لیتیوم-یون مدرن بین ۱۰ تا ۲۰ سال عمر کنند و فرسودگی آن‌ها تدریجی است. عواملی مانند الگوی شارژ (توصیه می‌شود شارژ بین ۲۰ تا ۸۰ درصد نگه داشته شود و از شارژ سریع DC مکرر پرهیز شود)، دمای محیط و نوع شیمی باتری (باتری‌های LFP معمولا عمر طولانی‌تری دارند) بر طول عمر باتری تاثیرگذارند.
• گارانتی: به دلیل هزینه بالای تعویض باتری، دوره گارانتی آن اهمیت حیاتی دارد. استاندارد جهانی معمولا ۸ سال یا ۱۶۰,۰۰۰ کیلومتر است. در ایران، گارانتی‌های متفاوتی گزارش شده است؛ به عنوان مثال، برای اسکای‌ول ET گارانتی ۸ سال یا ۱۵۰,۰۰۰ کیلومتر ذکر شده ، اما در جای دیگری به گارانتی ۵ تا ۶ ساله برای باتری خودروهای برقی وارداتی در ایران اشاره شده است. این تفاوت‌ها نیازمند شفاف‌سازی از سوی واردکنندگان است.

سلامت باتری و شرایط گارانتی آن، عوامل کلیدی در تصمیم‌گیری خرید، هزینه مالکیت بلندمدت و ارزش فروش مجدد خودروهای برقی در ایران هستند. دسترسی به خدمات پس از فروش مطمئن و تکنسین‌های ماهر نیز برای جلب اعتماد خریداران ضروری است.

نتیجه‌گیری: آیا خودروی برقی برای شما مناسب است؟

ورود به دنیای خودروهای برقی، تصمیمی هیجان‌انگیز اما نیازمند بررسی دقیق شرایط است. این فناوری مزایای قابل توجهی در زمینه محیط زیست، هزینه‌های جاری و تجربه رانندگی ارائه می‌دهد، اما با چالش‌هایی به خصوص در زمینه قیمت اولیه و زیرساخت شارژ در ایران مواجه است.

جمع‌بندی نکات کلیدی برای تصمیم‌گیری

برای اینکه بدانید آیا در شرایط فعلی ایران، خرید یک خودروی برقی برای شما مناسب است یا خیر، به سوالات زیر پاسخ دهید:

• الگوی رانندگی شما چگونه است؟ مسافت روزانه شما چقدر است؟ آیا برد پیمایش خودروهای برقی موجود (با در نظر گرفتن کاهش احتمالی برد در شرایط واقعی) نیازهای شما را پوشش می‌دهد؟
• آیا به شارژ مطمئن دسترسی دارید؟ آیا امکان نصب شارژر خانگی در پارکینگ منزل یا دسترسی به شارژر در محل کار را دارید؟ دسترسی به شارژ آسان و ارزان (ترجیحاً خانگی) یکی از کلیدهای رضایت از مالکیت خودروی برقی است.
• بودجه شما چقدر است؟ آیا توانایی پرداخت قیمت اولیه بالاتر خودروهای برقی نسبت به مدل‌های بنزینی مشابه را دارید؟
• چقدر سفرهای بین شهری دارید؟ آیا محدودیت فعلی ایستگاه‌های شارژ سریع در جاده‌های کشور، برنامه‌های سفر شما را مختل می‌کند؟
• اولویت‌های شما چیست؟ چقدر مزایای زیست‌محیطی، کاهش هزینه‌های سوخت و نگهداری و تجربه رانندگی نوین برای شما اهمیت دارد؟

پاسخ به این سوالات به شما کمک می‌کند تا با دیدی واقع‌بینانه، مزایا و معایب خودروی برقی را در مقایسه با نیازها و شرایط خود بسنجید.

نگاهی به آینده خودروهای برقی در ایران

تردیدی نیست که آینده صنعت خودروسازی به سمت برقی شدن حرکت می‌کند و ایران نیز دیر یا زود باید با این روند همراه شود. انتظار می‌رود بازار خودروهای برقی در ایران طی سال‌های آینده رشد کند. این رشد تحت تاثیر عواملی مانند سیاست‌های حمایتی دولت (به ویژه در نوسازی ناوگان عمومی)، افزایش تنوع مدل‌های عرضه شده توسط واردکنندگان و تولیدکنندگان داخلی (برنامه‌هایی برای تولید داخلی از سال ۱۴۰۴ اعلام شده) و توسعه تدریجی اما ضروری زیرساخت‌های شارژ خواهد بود.

موفقیت این گذار در گرو چند عامل کلیدی است: تسریع قابل توجه در احداث شبکه شارژ سراسری و قابل اطمینان، تدوین سیاست‌های حمایتی پایدار و شفاف (شامل تعرفه‌های واردات و برق، و احتمالا مشوق‌های بیشتر برای خریداران شخصی)، توسعه دانش فنی و نیروی انسانی متخصص در زمینه تولید، نگهداری و تعمیرات، و در نهایت، کاهش قیمت تمام شده خودروها از طریق رقابت یا تولید داخلی.

خودروهای برقی نمایانگر گامی مهم به سوی حمل و نقل پاک و پایدار هستند. اگرچه چالش‌هایی در مسیر پذیرش گسترده آن‌ها در ایران وجود دارد، اما این حرکت آغاز شده است. برای افرادی که شرایط مناسب (از نظر بودجه، الگوی رانندگی و دسترسی به شارژ) را دارند، خودروی برقی می‌تواند همین امروز نیز تجربه‌ای رضایت‌بخش و آینده‌نگرانه باشد. برای سایرین، پیگیری تحولات بازار، پیشرفت فناوری و توسعه زیرساخت‌ها، کلید تصمیم‌گیری در آینده خواهد بود.