عبور غول نارنجی از جاده‌های خاطره به افق پایدار
کمتر ایرانی‌ای را می‌توان یافت که در دفترچه خاطرات زندگی‌اش، ردی از محصولات شرکت خودروسازی سایپا وجود نداشته باشد. نام سایپا برای چندین نسل، با مفاهیمی چون «اولین خودروی شخصی»، «همسفر جاده‌های شمال» و «چرخ همیشه در گردش اقتصاد خانواده» گره خورده است. این غول خودروسازی که بخش بزرگی از تاریخ صنعت مدرن ایران را شکل داده، دهه‌هاست که با تولید خودروهای اقتصادی و مردمی، نقشی بی‌بدیل در متحرک ساختن جامعه ایرانی ایفا کرده است. از خیابان‌های شلوغ تهران تا جاده‌های کوهستانی زاگرس، محصولات این شرکت همواره بخشی جدایی‌ناپذیر از سیمای حمل‌ونقل کشور بوده‌اند. اما این غول نام‌آشنا، که دهه‌ها با صدای موتورهای احتراقی و رنگ نارنجی سازمانی‌اش شناخته می‌شد، اکنون در آستانه یک تحول بنیادین و سکوتی عمیق‌تر قرار گرفته است: ورود محتاطانه اما مصمم به دنیای خودروهای برقی و حمل‌ونقل پایدار. این صفحه، روایتی از سفر سایپا از قلب صنعت سنتی به سوی آینده‌ای است که با انرژی پاک روشن می‌شود.
از مونتاژ ژیان تا رویای خودروی ملی؛ تاریخچه‌ای به پهنای صنعت ایران
داستان سایپا در سال ۱۳۴۴ شمسی (۱۹۶۵ میلادی) با نام «شرکت ایرانی تولید اتومبیل‌های سیتروئن ایران» آغاز شد. این شرکت در ابتدا با هدف مونتاژ و تولید خودروهای سیتروئن پا به عرصه وجود گذاشت و دو سال بعد، تولید یکی از خاطره‌انگیزترین خودروهای تاریخ ایران، یعنی سیتروئن ژیان، را آغاز کرد. ژیان با طراحی ساده، سیستم تعلیق نرم و قیمت اقتصادی، به سرعت به خودرویی محبوب برای خانواده‌های شهری تبدیل شد و سنگ بنای فعالیت صنعتی سایپا را محکم نهاد. در کنار ژیان، وانت پیکاپ آکا و رنو ۵ نیز از دیگر محصولات اولیه این شرکت بودند.
نقطه عطف بزرگ در تاریخ سایپا، پس از انقلاب اسلامی و در دهه هفتاد شمسی رخ داد: آغاز تولید پراید. این خودرو که بر پایه مدل فستیوا از شرکت‌های فورد و مزدا توسعه یافته بود، توسط کیا موتورز کره جنوبی به سایپا معرفی شد. پراید به دلیل قیمت تمام‌شده بسیار پایین، مصرف سوخت کم و هزینه نگهداری اندک، به سرعت به یک پدیده ملی تبدیل شد. این خودرو برای بیش از دو دهه، نه تنها پرفروش‌ترین محصول تاریخ صنعت خودروی ایران بود، بلکه به عنوان ابزاری کلیدی برای خانه‌دار شدن رویای خودروی شخصی برای میلیون‌ها ایرانی عمل کرد. فلسفه وجودی سایپا در این دوران، بر پایه «تولید انبوه برای اقشار متوسط و کم‌درآمد» تعریف شد.
با افزایش استانداردها و تغییر ذائقه بازار، سایپا به تدریج به سمت توسعه محصولات مبتنی بر پلتفرم‌های اختصاصی حرکت کرد. این حرکت با معرفی خانواده تیبا، به عنوان جایگزینی برای پراید، آغاز شد و با مدل‌های ساینا و کوییک ادامه یافت. این محصولات که بر روی پلتفرم X200 سایپا توسعه یافته بودند، تلاشی برای ارائه خودروهایی مدرن‌تر، ایمن‌تر و مجهزتر با حفظ مزیت رقابتی قیمت بودند. در کنار این محصولات اقتصادی، همکاری‌های بین‌المللی با شرکت‌هایی چون کیا (برای تولید سراتو) و برلیانس، سبد محصولات سایپا را متنوع‌تر کرد. هویت سایپا در این سال‌ها، هویت یک تولیدکننده ملی بود که با وجود تمام چالش‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی، تلاش می‌کرد تا چرخ صنعت کشور را در حرکت نگه دارد.
ورود به دنیای الکتریکی؛ گام‌هایی محتاطانه اما استراتژیک
در حالی که غول‌های خودروسازی جهان نسل‌های سوم و چهارم خودروهای برقی خود را روانه بازار می‌کردند، صنعت خودروی ایران و در قلب آن سایپا، با چالش‌های متفاوتی از جمله تحریم‌های بین‌المللی و لزوم خودکفایی در تولید قطعات دست و پنجه نرم می‌کرد. به همین دلیل، ورود این شرکت به عرصه خودروهای برقی، نه یک جهش انقلابی، بلکه مجموعه‌ای از گام‌های حساب‌شده، عمل‌گرایانه و مبتنی بر واقعیت‌های موجود بوده است.
استراتژی سایپا برای ورود به این دنیا، بر سه محور اصلی استوار است:
۱. راه‌حل‌های سریع و کاربردی (واردات و ری‌بجینگ): سایپا به درستی تشخیص داد که اولین نیاز بازار خودروی برقی در ایران، نه در بخش خودروهای شخصی لوکس، بلکه در ناوگان حمل‌ونقل عمومی و تاکسیرانی است. از این رو، به جای صرف زمان طولانی برای توسعه یک محصول از صفر، به سراغ یک راه‌حل آماده و امتحان پس‌داده رفت. این شرکت با واردات خودروی سینوگلد جانژینگ که خود نسخه‌ای ری‌بج شده از چری آریزو 5e بود، توانست در کوتاه‌ترین زمان ممکن، یک تاکسی تمام الکتریکی را برای ناوگان کشور فراهم کند. این رویکرد پراگماتیک، ضمن پاسخگویی به یک نیاز فوری، به سایپا اجازه داد تا با چالش‌های زیرساختی مانند ایستگاه‌های شارژ، خدمات پس از فروش و تأمین قطعات خودروهای برقی در مقیاسی کنترل‌شده آشنا شود.
۲. توسعه محصولات بومی (پروژه‌های تحقیق و توسعه): گام دوم و بلندمدت‌تر سایپا، تمرکز بر توسعه خودروی برقی بر پایه پلتفرم‌های ملی است. نقطه اوج این تلاش، رونمایی از نسخه اولیه «آریا برقی» بود. آریا، کراس‌اوور جدید سایپا که بر روی پلتفرم مدرن SP100 (مشترک با شاهین) ساخته شده، از همان ابتدا به گونه‌ای طراحی شده بود که قابلیت برقی‌سازی را داشته باشد. ارائه نسخه مفهومی این خودرو، یک بیانیه مهم از سوی سایپا بود که نشان می‌داد این شرکت قصد دارد از یک مونتاژکار یا واردکننده صرف، به یک «تولیدکننده» خودروی برقی تبدیل شود. این پروژه، که با همکاری شرکت‌ها و مراکز دانش‌بنیان داخلی مانند مپنا در حال توسعه است، هسته اصلی استراتژی بومی‌سازی فناوری خودروی برقی در سایپا محسوب می‌شود.
۳. همکاری‌های استراتژیک داخلی: سایپا به خوبی می‌داند که توسعه فناوری پیچیده‌ای مانند خودروی برقی، به تنهایی ممکن نیست. از این رو، این شرکت همکاری‌های گسترده‌ای را با بازیگران کلیدی صنعت برق و الکترونیک کشور، به ویژه گروه مپنا، آغاز کرده است. این همکاری‌ها حوزه‌های مختلفی از جمله توسعه و تولید پکیج‌های باتری، موتورهای الکتریکی، واحدهای کنترل و همچنین زیرساخت‌های شارژ را در بر می‌گیرد. هدف نهایی، ایجاد یک زنجیره تأمین داخلی برای قطعات کلیدی خودروهای برقی و کاهش وابستگی به واردات است.
فناوری‌ها و نوآوری‌های در حال توسعه
برخلاف برندهای جهانی که نوآوری‌های خود را در قالب نرم‌افزارهای هوش مصنوعی یا معماری‌های ۸۰۰ ولتی به نمایش می‌گذارند، نوآوری در سایپا در شرایط کنونی معنای متفاوتی دارد: تلاش برای بومی‌سازی و انطباق فناوری.
- پلتفرم SP100: این پلتفرم که اساس خودروهای شاهین و آریا است، مهم‌ترین دارایی فنی سایپا برای آینده محسوب می‌شود. این پلتفرم با استانداردهای ایمنی به‌روزتر و قابلیت انعطاف‌پذیری برای پذیرش انواع قوای محرکه، از جمله پیشرانه‌های الکتریکی، طراحی شده است. توسعه موفقیت‌آمیز یک خودروی برقی بر روی این پلتفرم، گامی بزرگ در جهت استقلال فنی سایپا خواهد بود.
- بومی‌سازی پکیج باتری: یکی از پیچیده‌ترین و پرهزینه‌ترین بخش‌های یک خودروی برقی، پکیج باتری آن است. سایپا با همکاری شرکای خود، در حال برداشتن گام‌های اولیه برای طراحی و مونتاژ پکیج‌های باتری در داخل کشور است. این فرآیند شامل طراحی سیستم مدیریت حرارتی باتری (BTMS)، سیستم مدیریت باتری (BMS) و مونتاژ سلول‌های وارداتی در یک پکیج واحد و ایمن می‌شود.
- توسعه موتور الکتریکی و واحد کنترل: بخش دیگری از این پازل، موتور الکتریکی و اینورتر (واحد کنترل دور موتور) است. پروژه‌های مشترکی برای طراحی و ساخت موتورهای الکتریکی با راندمان بالا و همچنین واحدهای کنترل قدرت که وظیفه تبدیل جریان DC باتری به AC برای موتور را بر عهده دارند، در حال اجراست. موفقیت در این حوزه، به معنای در اختیار گرفتن قلب تپنده خودروی برقی خواهد بود.
مدل‌های کلیدی؛ سربازان سایپا در جبهه پایداری
سبد محصولات الکتریکی و هیبریدی سایپا هنوز در مراحل اولیه شکل‌گیری است، اما دو مدل کلیدی، مسیر آینده این شرکت را نمایندگی می‌کنند:
- سایپا آریا برقی (Aria EV): این خودرو، امید اصلی و پرچم‌دار حرکت سایپا به سوی آینده پایدار است. آریا به عنوان یک کراس‌اوور خانوادگی، در سگمنتی پرطرفدار قرار دارد و نسخه برقی آن می‌تواند جذابیت زیادی برای بازار داشته باشد. بر اساس اطلاعات منتشر شده از نسخه اولیه، این خودرو به یک موتور الکتریکی با قدرتی در حدود ۱۵۰ اسب بخار و یک پکیج باتری با ظرفیت تقریبی ۴۵ کیلووات ساعت مجهز خواهد شد که بردی در حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ کیلومتر را برای آن فراهم می‌کند. طراحی مدرن، فضای داخلی جادار و سطح قابل قبول امکانات رفاهی، آریا برقی را به یک رقیب بالقوه جدی در بازار آینده خودروهای برقی ایران تبدیل می‌کند. این پروژه در حال حاضر در مراحل تحقیق و توسعه و آزمون قرار دارد و تولید انبوه آن نیازمند تکمیل زنجیره تأمین و توسعه زیرساخت‌هاست.
- تاکسی برقی سینوگلد سایپا: این سدان الکتریکی، سرباز خط مقدم و کارکشته سایپا در عرصه برقی‌سازی است. همان‌طور که ذکر شد، این خودرو که بر پایه چری آریزو 5e ساخته شده، با هدف نوسازی ناوگان تاکسیرانی کشور وارد شده است. این خودرو با مشخصات فنی قابل قبول برای کاربری شهری، از جمله برد حرکتی واقعی نزدیک به ۳۰۰ کیلومتر و قابلیت شارژ سریع، یک راه‌حل عملی و در دسترس برای کاهش آلودگی هوا در کلان‌شهرها ارائه می‌دهد. تجربه به دست آمده ازعملیات و نگهداری این ناوگان، داده‌های ارزشمندی را برای پروژه‌های آینده سایپا فراهم خواهد کرد.
جمع‌بندی؛ سفری طولانی که به تازگی آغاز شده است
سایپا، این نام آشنا و ریشه‌دار در صنعت ایران، در یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخی خود قرار دارد. این شرکت که دهه‌ها هنر بقا و تولید در شرایط دشوار را آموخته، اکنون با چالشی از جنس دیگر روبروست: گذار از دنیای موتورهای احتراقی به قلمرو ساکت و پاک خودروهای الکتریکی. مسیر سایپا در این گذار، مسیری منحصربه‌فرد و متفاوت از رقبای جهانی است؛ مسیری که با عمل‌گرایی، تکیه بر توان داخلی و همکاری‌های استراتژیک تعریف می‌شود. شاید امروز سایپا در خط مقدم نوآوری‌های جهانی خودروهای برقی قرار نداشته باشد، اما با پروژه‌هایی مانند آریا برقی و تلاش برای بومی‌سازی قطعات کلیدی، نشان داده است که عزمی جدی برای عقب نماندن از این قطار پرسرعت دارد. این غول خودروسازی در حال برداشتن گام‌های اولیه در سفری طولانی است؛ سفری که موفقیت در آن نه تنها سرنوشت سایپا، بلکه آینده حمل‌ونقل پاک در ایران را نیز رقم خواهد زد.
