قابلیت اتصال یا اتصال‌پذیری (Connectivity) در صنعت خودرو به توانایی وسیله نقلیه در برقراری ارتباط و تبادل داده با شبکه‌های خارجی (مانند اینترنت، شبکه‌های تلفن همراه) و دستگاه‌های دیگر (مانند تلفن‌های هوشمند، سایر خودروها، زیرساخت‌های جاده‌ای) اشاره دارد. این قابلیت خودرو را از یک ماشین صرفاً مکانیکی به یک دستگاه هوشمند و متصل تبدیل می‌کند که قادر به ارائه طیف وسیعی از خدمات و امکانات است. در خودروهای برقی (EVs) و هیبریدی، قابلیت اتصال نقش بسیار مهمی در فعال‌سازی بسیاری از ویژگی‌های خاص این خودروها و بهبود تجربه مالکیت ایفا می‌کند.

مفهوم اصلی و نحوه کارکرد

قابلیت اتصال به خودرو اجازه می‌دهد تا فراتر از عملکرد سنتی خود عمل کند و با دنیای دیجیتال اطراف تعامل داشته باشد. این قابلیت نیازمند ترکیبی از سخت‌افزار، نرم‌افزار و زیرساخت‌های شبکه است:

سخت‌افزار داخل خودرو: شامل مودم‌های سلولار (برای اتصال به شبکه تلفن همراه)، گیرنده‌های GPS، ماژول‌های Wi-Fi (برای اتصال به شبکه‌های بی‌سیم) و بلوتوث (برای اتصال به دستگاه‌های نزدیک مانند تلفن‌های هوشمند). این سخت‌افزار معمولاً بخشی از سیستم اطلاعات و سرگرمی (Infotainment) یا واحدهای کنترل اختصاصی است.
نرم‌افزار خودرو: سیستم‌عامل و نرم‌افزارهای داخلی خودرو که می‌توانند این اتصالات را مدیریت کرده، داده‌ها را ارسال و دریافت کنند و خدمات متصل را ارائه دهند.
شبکه‌های خارجی: اتصالات به شبکه‌های تلفن همراه (برای داده‌های سلولار)، شبکه‌های Wi-Fi و سیستم‌های ماهواره‌ای (برای GPS).
سیستم‌های پشتیبان (Backend Systems): پلتفرم‌های ابری و سرورهایی که توسط سازنده خودرو یا ارائه‌دهندگان خدمات ثالث نگهداری می‌شوند و داده‌ها بین خودرو و این سرورها برای فعال‌سازی قابلیت‌ها و مدیریت خدمات تبادل می‌شود. این سرورها اغلب با اپلیکیشن‌های موبایل سازنده خودرو مرتبط هستند.

چرا قابلیت اتصال برای خودروهای برقی و هیبریدی حیاتی است؟

قابلیت اتصال برای بسیاری از ویژگی‌های کلیدی و کاربردی در خودروهای برقی و هیبریدی ضروری است:

پایش و کنترل از راه دور: امکان پایش وضعیت شارژ باتری (SOC)، برد پیمایش (Range) باقیمانده، سلامت باتری (State of Health – SOH)، و محل خودرو از طریق اپلیکیشن موبایل سازنده. همچنین، امکان آغاز یا زمان‌بندی شارژ خودروی برقی از راه دور، فعال‌سازی پیش‌گرمایش یا پیش‌سرمایش کابین و باز یا قفل کردن درها.
اطلاعات ایستگاه شارژ: نمایش اطلاعات لحظه‌ای و مکان ایستگاه‌های شارژ خودروی برقی (انواع شارژرهای AC و شارژرهای DC)، وضعیت در دسترس بودن آن‌ها، و اطلاعات مربوط به پرداخت، اغلب از طریق سیستم ناوبری (Navigation) خودرو یا اپلیکیشن موبایل.
به‌روزرسانی از راه دور (OTA): همانطور که پیش‌تر توضیح داده شد، قابلیت اتصال برای دریافت و نصب به‌روزرسانی‌های نرم‌افزاری سیستم‌های مختلف خودرو (Infotainment، سامانه مدیریت باتری – BMS، قوای محرکه، ADAS و…) به صورت بی‌سیم کاملاً ضروری است.
ارتباط خودرو با همه چیز (V2X): نسل آینده قابلیت اتصال شامل ارتباط خودرو با سایر خودروها (V2V)، زیرساخت‌ها (V2I مانند چراغ‌های راهنمایی، تابلوهای هوشمند، ایستگاه‌های شارژ با استفاده از پروتکل‌هایی مانند OCPP و ISO 15118)، و خانه/شبکه برق (V2H/V2G/V2L) است که همگی به قابلیت اتصال متکی هستند.
تشخیص عیب و نگهداری: ارسال داده‌های تشخیصی و وضعیت خودرو به سازنده یا نمایندگی برای تشخیص عیب اولیه، پایش سلامت خودرو و برنامه‌ریزی برای سرویس‌های مورد نیاز.
افزایش راحتی و شخصی‌سازی: امکان دسترسی به سرویس‌های آنلاین، برنامه‌های کاربردی و شخصی‌سازی تنظیمات خودرو بر اساس پروفایل کاربری.

انواع قابلیت اتصال در خودروها

اتصال داخل خودرو (In-car Connectivity): بلوتوث برای اتصال دستگاه‌های شخصی، Wi-Fi برای سرنشینان، اتصال USB.
خودرو به ابر (Vehicle-to-Cloud – V2C): ارتباط بین خودرو و سرورهای سازنده یا ارائه‌دهندگان خدمات (شایع‌ترین نوع).
خودرو به خودرو (V2V): ارتباط مستقیم بین دو خودرو برای تبادل اطلاعات ایمنی یا ترافیکی.
خودرو به زیرساخت (V2I): ارتباط با تجهیزات جاده‌ای هوشمند.
خودرو به خانه/شبکه برق (V2H/V2B/V2G): ارتباط برای مدیریت انرژی و تأمین برق (در صورت قابلیت دوطرفه V2G/V2L).

مزایای قابلیت اتصال

افزایش راحتی راننده و سرنشینان، ارتقاء ایمنی خودرو (به‌خصوص در سیستم‌های V2V و V2I)، بهبود فرآیندهای نگهداری و تشخیص عیب، امکان ارائه سرویس‌ها و قابلیت‌های جدید از راه دور، به‌روزرسانی آسان نرم‌افزار.

چالش‌ها

امنیت سایبری خودرو (حفاظت در برابر هک و دسترسی غیرمجاز)، حفظ حریم خصوصی داده‌های کاربران، نیاز به پوشش شبکه ارتباطی پایدار، پیچیدگی سیستم‌ها و نیاز به پشتیبانی مداوم نرم‌افزاری از سوی سازنده یا ارائه‌دهنده خدمات، و چالش‌های قانونی و نظارتی.

قابلیت اتصال در بازار خودروی ایران

خودروهای برقی و هیبریدی وارداتی به ایران که مدل‌های مدرن هستند، معمولاً مجهز به سخت‌افزار لازم برای قابلیت اتصال در بازارهای جهانی هستند (مانند مودم‌های سلولار، Wi-Fi و بلوتوث). با این حال، عملکرد واقعی تمام قابلیت‌های متصل در ایران ممکن است با محدودیت‌هایی روبرو باشد.

محدودیت خدمات آنلاین و OTA: به دلیل عواملی مانند تحریم‌ها، عدم وجود زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سرورهای پشتیبان محلی برای برخی برندها، و سیاست‌های منطقه‌ای سازندگان، بسیاری از قابلیت‌های پیشرفته متصل (مانند پایش و کنترل از راه دور با اپلیکیشن سازنده، اطلاعات ترافیک لحظه‌ای آنلاین، و به‌خصوص به‌روزرسانی از راه دور OTA) ممکن است در خودروهای وارداتی به ایران غیرفعال یا محدود باشند.
قابلیت Mirroring تلفن هوشمند: سیستم‌هایی مانند Apple CarPlay و Android Auto که امکان استفاده از اپلیکیشن‌ها و اینترنت تلفن همراه بر روی صفحه نمایش خودرو را فراهم می‌کنند، در ایران بسیار کاربردی هستند و تا حدی می‌توانند محدودیت در خدمات آنلاین داخلی خودرو را جبران کنند (به‌خصوص برای استفاده از نقشه‌های بومی و اپلیکیشن‌های مسیریابی ایرانی).
اطلاعات ایستگاه شارژ: نمایش و به‌روزرسانی اطلاعات ایستگاه‌های شارژ خودروی برقی در ایران در سیستم ناوبری خودروهای وارداتی به همکاری بین تأمین‌کنندگان نقشه و اپراتورهای زیرساخت شارژ در ایران وابسته است.
امنیت سایبری: با افزایش قابلیت اتصال خودروها در ایران، توجه به امنیت سایبری خودرو و حفاظت از داده‌های کاربران اهمیت فزاینده‌ای می‌یابد.

مالکان خودروهای برقی در ایران باید از پتانسیل قابلیت اتصال خودروی خود و در عین حال محدودیت‌های عملی در دسترسی به برخی از قابلیت‌های پیشرفته متصل در شرایط فعلی آگاه باشند.

نتیجه‌گیری

قابلیت اتصال (Connectivity) یک فناوری کلیدی است که خودروهای مدرن را به دستگاه‌های متصل تبدیل کرده و طیف وسیعی از امکانات رفاهی، ایمنی و نگهداری را فعال می‌کند. این قابلیت، به‌خصوص برای خودروهای برقی و هیبریدی، در فعال‌سازی ویژگی‌های خاص آن‌ها (مانند پایش شارژ و برد از راه دور، اطلاعات ایستگاه شارژ، به‌روزرسانی OTA، و V2X) حیاتی است. قابلیت اتصال در خودروهای برقی و هیبریدی عرضه شده در سطح جهانی موجود است. با وجود اینکه خودروهای برقی و هیبریدی وارداتی به ایران نیز مجهز به سخت‌افزار لازم هستند، عملکرد کامل قابلیت‌های متصل پیشرفته ممکن است در ایران به دلیل عوامل خارجی و نیاز به پشتیبانی سازنده محدود باشد. درک این محدودیت‌ها و پتانسیل قابلیت اتصال برای مالکان و خریداران در بازار خودروی ایران مهم است.