سامانه پایش توجه راننده (Driver Attention Assist – DAA)، که گاهی با نام‌هایی مانند سامانه تشخیص خواب‌آلودگی راننده یا سامانه پایش خستگی راننده نیز شناخته می‌شود، یکی از سیستم‌های کمک راننده پیشرفته (ADAS – Advanced Driver-Assistance Systems) است که در خودروهای مدرن، به‌خصوص در خودروهای برقی (EVs) و هیبریدی، به منظور تشخیص علائم خستگی راننده، خواب‌آلودگی یا حواس‌پرتی او و هشدار دادن به موقع برای جلوگیری از حوادث طراحی شده است. این سیستم با افزایش آگاهی راننده نسبت به وضعیت هوشیاری خود، به ارتقاء ایمنی خودرو (Vehicle Safety) کمک می‌کند.

نحوه کارکرد سامانه پایش توجه راننده

سامانه‌های پایش توجه راننده (DAA) از روش‌ها و سنسورهای خودرو مختلفی، اغلب به صورت ترکیبی، برای ارزیابی سطح توجه و هوشیاری راننده استفاده می‌کنند:

تحلیل رفتار رانندگی: این روش بر پایش نحوه کنترل خودرو توسط راننده متمرکز است. سیستم داده‌های دریافتی از سنسورهای خودرو مانند سنسور زاویه فرمان، سنسور موقعیت خودرو در لاین (با استفاده از دوربین خودرو که خط‌کشی جاده را تشخیص می‌دهد)، و سرعت خودرو را تحلیل می‌کند. الگوهایی مانند اصلاحات کوچک و ناگهانی مکرر بر روی فرمان (نشانه‌ای از تلاش برای بیدار ماندن)، یا برعکس، عدم ورودی به فرمان برای مدت طولانی، یا انحراف نامنظم خودرو در داخل لاین، می‌توانند به عنوان نشانه‌های خستگی تفسیر شوند.
پایش مستقیم راننده (در سیستم‌های پیشرفته‌تر – DMS): در سیستم‌های پایش راننده (Driver Monitoring Systems – DMS) که پیشرفته‌تر هستند و گاهی با DAA یکپارچه می‌شوند، از یک دوربین اختصاصی (اغلب مادون قرمز برای عملکرد در شب) استفاده می‌شود که بر روی ستون فرمان یا داشبورد نصب شده و به صورت مستقیم چهره و حرکات چشم و سر راننده را رصد می‌کند. سیستم به دنبال نشانه‌های مستقیمی مانند پلک زدن‌های طولانی، بسته شدن چشم‌ها، خمیازه کشیدن، تکان‌های سر ناشی از خواب‌آلودگی، یا نگاه کردن به اطراف و دور از جاده برای مدت طولانی (نشانه‌ای از حواس‌پرتی) است.

پردازش و هشدار

داده‌های جمع‌آوری شده توسط سنسورها توسط واحد کنترل ADAS تحلیل شده و با استفاده از الگوریتم‌ها، وضعیت هوشیاری یا سطح خستگی راننده تخمین زده می‌شود. اگر سیستم تشخیص دهد که راننده در آستانه خستگی است یا هوشیاری خود را از دست داده، یک هشدار به راننده ارسال می‌کند. انواع هشدارها ممکن است شامل:

هشدار بصری: نمایش نمادی (مانند فنجان قهوه) در صفحه کیلومترشمار یا نمایشگر هدآپ دیسپلی، یا پیام‌های متنی پیشنهاد دهنده استراحت
هشدار شنیداری: پخش صداهای هشدار
هشدار لمسی: لرزاندن فرمان یا صندلی راننده برای جلب توجه فوری

شدت هشدار ممکن است بسته به میزان خطر تخمین زده شده متفاوت باشد و در صورت ادامه علائم، هشدارها شدیدتر شوند.

چرا سامانه پایش توجه راننده اهمیت دارد؟

هدف قرار دادن عامل اصلی تصادف: خستگی و حواس‌پرتی راننده از دلایل اصلی بسیاری از تصادفات، به‌خصوص در مسیرهای طولانی و یکنواخت، هستند. این سامانه مستقیماً این عامل خطر را مورد توجه قرار می‌دهد.
ایمنی پیشگیرانه: با هشدار دادن به راننده پیش از وقوع یک حادثه خطرناک (مانند خروج از جاده)، به پیشگیری از تصادف کمک می‌کند.
افزایش آگاهی: به راننده در مورد وضعیت هوشیاری خودش بازخورد می‌دهد و او را تشویق به استراحت در زمان مناسب می‌کند.

محدودیت‌ها

سامانه‌های پایش توجه راننده نیز محدودیت‌هایی دارند:

دقت متفاوت: دقت سیستم بسته به نوع آن (مبتنی بر رفتار رانندگی در مقابل مبتنی بر پایش مستقیم) و همچنین شرایط (مانند استفاده از عینک آفتابی یا ماسک در سیستم‌های دوربین‌محور) می‌تواند متفاوت باشد.
صرفاً سیستم هشدار دهنده: این سامانه‌ها فقط هشدار می‌دهند و کنترل خودرو را بر عهده نمی‌گیرند. وظیفه تصمیم‌گیری برای توقف و استراحت بر عهده راننده است. این سامانه‌ها جایگزین نیاز به استراحت کافی و رانندگی در حالت هوشیاری نیستند.

ارتباط با خودروهای برقی و هیبریدی

سامانه پایش توجه راننده (DAA / DMS) به عنوان بخشی استاندارد از پکیج‌های سیستم‌های کمک راننده پیشرفته (ADAS)، در بسیاری از خودروهای برقی (EVs) و هیبریدی‌های مدرن و مجهز عرضه شده در بازار جهانی موجود است. این خودروها که از نظر فناوری در سطح بالایی قرار دارند و مجهز به دوربین‌ها و سیستم‌های پردازشی قدرتمند هستند، به‌راحتی می‌توانند این قابلیت ایمنی فعال را یکپارچه کنند. این سامانه به‌خصوص برای سفرهای طولانی که با خودروهای برقی با برد پیمایش بالا امکان‌پذیر شده‌اند، مفید است.

سامانه پایش توجه راننده در بازار خودروی ایران

سامانه پایش توجه راننده (DAA / DMS) به عنوان بخشی از پکیج‌های ADAS، در بسیاری از خودروهای برقی و هیبریدی وارداتی به ایران که مدل‌های نسبتاً جدید و مجهز هستند، وجود دارد. با توجه به اهمیت سفرهای طولانی بین‌شهری در ایران و پتانسیل بروز خستگی راننده در این مسیرها، وجود این سیستم می‌تواند به افزایش ایمنی رانندگان ایرانی کمک کند.

اگرچه دقت سیستم‌های مبتنی بر تحلیل رفتار رانندگی ممکن است تحت تأثیر سبک رانندگی متفاوت در ایران یا شرایط جاده‌ای قرار گیرد، سیستم‌های مبتنی بر پایش مستقیم چهره (DMS) کمتر متأثر از این عوامل خارجی هستند. مالکان خودروهای مجهز به این سامانه در ایران باید از وجود این قابلیت آگاه باشند و به هشدارهای آن توجه کنند، اما هرگز به طور کامل به آن متکی نباشند و در صورت احساس خستگی، حتماً در اولین فرصت در مکان مناسب توقف کرده و استراحت کافی داشته باشند. این سیستم یک ابزار حمایتی است، نه راهکاری برای جایگزینی نیاز به استراحت.

نتیجه‌گیری

سامانه پایش توجه راننده (DAA / DMS) یک سیستم کمک راننده پیشرفته (ADAS) مهم است که با تحلیل رفتار رانندگی و/یا پایش مستقیم چهره راننده، علائم خستگی یا حواس‌پرتی را تشخیص داده و به راننده هشدار می‌دهد. هدف اصلی این سامانه، پیشگیری از حوادث ناشی از کاهش هوشیاری راننده و افزایش ایمنی خودرو است. این سیستم در بسیاری از خودروهای برقی و هیبریدی مدرن به عنوان بخشی از پکیج ADAS ارائه می‌شود. با توجه به اهمیت سفرهای طولانی و پتانسیل خستگی راننده در ایران، وجود این سامانه در خودروهای برقی و هیبریدی وارداتی به ایران یک قابلیت ایمنی ارزشمند است که به افزایش آگاهی و ایمنی رانندگان کمک می‌کند، اما نیاز به استراحت کافی و هوشیاری راننده همچنان حیاتی است.