به‌روزرسانی از راه دور (Over-the-Air Updates – OTA) قابلیتی نوین در خودروهای مدرن، به‌خصوص خودروهای برقی (EVs) و هیبریدی‌های پیشرفته، است که امکان ارسال و نصب بی‌سیم به‌روزرسانی‌های نرم‌افزاری را فراهم می‌کند. همانند به‌روزرسانی سیستم‌عامل تلفن‌های هوشمند یا رایانه‌ها، فناوری OTA به خودروسازان اجازه می‌دهد تا نرم‌افزار خودرو را بدون نیاز به مراجعه فیزیکی خودرو به نمایندگی یا تعمیرگاه، از طریق اتصال اینترنت (معمولاً سلولار یا Wi-Fi) به‌روزرسانی کنند. این قابلیت نقش کلیدی در افزایش ایمنی، بهبود عملکرد و افزودن ویژگی‌های جدید به خودرو در طول عمر آن ایفا می‌کند.
نحوه کارکرد به‌روزرسانی OTA
فرآیند به‌روزرسانی OTA معمولاً شامل مراحل زیر است:
- آماده‌سازی و انتشار به‌روزرسانی: خودروساز یا تأمین‌کننده نرم‌افزار، بسته به‌روزرسانی را آماده کرده و آن را به صورت رمزنگاری شده بر روی سرورهای خود قرار می‌دهد.
- اعلان به خودرو: خودرو از طریق اتصال اینترنتی خود (معمولاً با استفاده از یک مودم سلولار داخلی یا اتصال به شبکه Wi-Fi خانگی/عمومی) از در دسترس بودن یک به‌روزرسانی جدید مطلع می‌شود.
- دانلود بسته به‌روزرسانی: خودرو بسته به‌روزرسانی را به صورت بی‌سیم دانلود کرده و در حافظه داخلی خود ذخیره می‌کند.
- نصب به‌روزرسانی: پس از دانلود کامل و در زمان مناسب (معمولاً زمانی که خودرو پارک شده و خاموش است، با تأیید مالک خودرو)، نرم‌افزار جدید نصب می‌شود. این فرآیند ممکن است نیاز به چند دقیقه تا چند ساعت زمان داشته باشد.
- تأیید نصب: پس از نصب موفقیت‌آمیز، خودرو صحت به‌روزرسانی را تأیید کرده و گزارش آن را به سرور خودروساز ارسال می‌کند.
چرا OTA برای خودروهای برقی و هیبریدی حیاتی است؟
خودروهای برقی و هیبریدی مدرن وابستگی بسیار زیادی به نرم‌افزار دارند. تقریباً تمام جنبه‌های عملکردی آن‌ها توسط کدهای نرم‌افزاری کنترل می‌شود. به همین دلیل، به‌روزرسانی OTA برای این خودروها مزایای چشمگیری دارد:
- بهبود مستمر عملکرد و راندمان: خودروسازان می‌توانند نرم‌افزار کنترل قوای محرکه الکتریکی، سیستم مدیریت باتری (BMS)، ترمز احیاکننده و سایر سیستم‌ها را برای بهینه‌سازی مصرف انرژی و افزایش برد پیمایش خودرو به‌روزرسانی کنند.
- رفع اشکالات و نواقص: با شناسایی هرگونه باگ یا مشکل نرم‌افزاری، به‌روزرسانی از راه دور امکان رفع سریع و گسترده آن را در کل ناوگان خودروهای آسیب‌دیده فراهم می‌کند، که این امر به‌خصوص برای مسائل مربوط به ایمنی بسیار مهم است.
- افزودن قابلیت‌های جدید: OTA به خودروسازان اجازه می‌دهد ویژگی‌های جدیدی را به خودرو اضافه کنند که در زمان خرید وجود نداشته‌اند (مانند بهبود عملکرد سیستم‌های کمک راننده پیشرفته (ADAS)، قابلیت‌های جدید در سیستم اطلاعات و سرگرمی، یا حتی افزایش جزئی توان موتور در برخی موارد).
- افزایش ایمنی و امنیت سایبری: به‌روزرسانی‌های امنیتی می‌توانند حفره‌های امنیتی احتمالی را برطرف کرده و خودرو را در برابر تهدیدات امنیت سایبری محافظت کنند.
- کاهش نیاز به مراجعه به نمایندگی: بسیاری از به‌روزرسانی‌ها و رفع اشکالات نرم‌افزاری که پیش از این نیاز به مراجعه به تعمیرگاه داشتند، اکنون می‌توانند در خانه و بدون اتلاف وقت راننده انجام شوند.
- واکنش سریع به شرایط بازار: خودروسازان می‌توانند به سرعت به بازخورد مشتریان یا شرایط جدید بازار با ارائه به‌روزرسانی‌های نرم‌افزاری پاسخ دهند.
سیستم‌هایی که توسط OTA به‌روزرسانی می‌شوند
تقریباً تمام واحدهای کنترل الکترونیکی (ECUs) در یک خودروی مدرن که شامل نرم‌افزار هستند، پتانسیل دریافت به‌روزرسانی OTA را دارند. این شامل:
- سیستم اطلاعات و سرگرمی (Infotainment System)
- سیستم مدیریت باتری (BMS)
- سیستم کنترل خودرو (VCU) و ماژول‌های کنترل قوای محرکه (موتور، گیربکس کاهنده)
- ماژول‌های سیستم‌های کمک راننده پیشرفته (ADAS) و رانندگی خودران
- ماژول‌های ارتباطی و امنیتی
- نرم‌افزار شارژر داخلی (OBC)
چالش‌ها و نیازمندی‌ها
پیاده‌سازی موفق به‌روزرسانی OTA نیازمند زیرساخت‌های فنی قوی است: اتصال اینترنت پایدار در خودرو، سخت‌افزار پردازشی و حافظه کافی در واحدهای کنترل خودرو، معماری نرم‌افزاری طراحی شده برای پذیرش به‌روزرسانی‌ها، و مهم‌تر از همه، پروتکل‌های امنیت سایبری بسیار قوی برای جلوگیری از دسترسی غیرمجاز و آسیب رساندن به سیستم‌های حیاتی خودرو. همچنین، فرآیندهای نصب باید به قدری قابل اطمینان باشند که در صورت قطع برق یا بروز مشکل در حین نصب، خودرو “بریک” نشود.
به‌روزرسانی OTA در بازار خودروی ایران
بسیاری از خودروهای برقی و هیبریدی وارداتی به ایران که مدل‌های مدرن هستند، از نظر سخت‌افزاری برای دریافت به‌روزرسانی OTA در بازارهای مبدأ طراحی شده‌اند. با این حال، قابلیت عملکرد واقعی OTA در ایران ممکن است با چالش‌ها و محدودیت‌هایی روبرو باشد. این محدودیت‌ها می‌توانند ناشی از موارد زیر باشند:
- پوشش شبکه سلولار: نیاز به پوشش شبکه اینترنت پایدار در تمام مناطق برای دانلود به‌روزرسانی‌ها.
- زیرساخت سمت خودروساز: نیاز به سرورها، سیستم‌های مدیریت به‌روزرسانی و شبکه‌های ارتباطی اختصاصی که توسط خودروساز یا نماینده رسمی آن در منطقه یا کشور پشتیبانی می‌شوند. به دلیل شرایط تحریم و محدودیت‌های فعالیت بین‌المللی، ممکن است خودروسازان امکان یا تمایلی به ارائه کامل این سرویس‌ها در ایران نداشته باشند.
- قوانین و مقررات محلی: نیاز به انطباق با قوانین و مقررات ارتباطی و امنیتی کشور.
در نتیجه، مالکان خودروهای برقی و هیبریدی در ایران ممکن است نتوانند از تمام مزایای به‌روزرسانی OTA که در بازارهای دیگر در دسترس است (مانند بهبودهای منظم در برد پیمایش، عملکرد یا ADAS) بهره‌مند شوند و برای برخی به‌روزرسانی‌های حیاتی همچنان نیازمند مراجعه به نمایندگی‌ها باشند. فعال‌سازی کامل و پایدار این قابلیت نیازمند همکاری بین خودروسازان، تأمین‌کنندگان زیرساخت و نهادهای نظارتی در ایران است.
نتیجه‌گیری
به‌روزرسانی از راه دور (OTA) یک فناوری تحول‌آفرین است که با امکان به‌روزرسانی بی‌سیم نرم‌افزار، امکان بهبود مستمر عملکرد، افزودن ویژگی‌های جدید، افزایش ایمنی و امنیت سایبری و بهینه‌سازی مصرف انرژی را در طول عمر خودروهای برقی و هیبریدی فراهم می‌کند. این قابلیت برای مدیریت پیچیدگی روزافزون نرم‌افزار در این خودروها ضروری است. اگرچه خودروهای برقی و هیبریدی وارداتی به ایران از نظر سخت‌افزاری اغلب برای OTA آماده هستند، اما عملکرد واقعی این قابلیت در ایران به دلیل چالش‌های مرتبط با زیرساخت ارتباطی و پشتیبانی خودروسازان ممکن است محدود باشد. توسعه این قابلیت در بازار خودروی ایران برای همگامی با روندهای جهانی و ارائه تجربه بهتر به مالکان خودروهای برقی امری حائز اهمیت است.
